Türk Akım boru hattı ve enerji güvenliği

İki ülke arasındaki en önemli bağ enerji. Gazprom’un en büyük ikinci müşterisi olan Türkiye doğalgazının yaklaşık yüzde 55’ini Rusya’dan alıyor. 2016 yılında Gazprom Türkiye’ye neredeyse 25 milyar metreküp doğalgaz temin etti. 2017 yılında Rusya’nın doğalgaz arzı geçen yıla göre yüzde 20 artış gösterdi.

Enerji ilişkisinin diğer bir önemli bileşeniyse petrol. Yılın ilk yarısında Rusya’dan Türkiye’ye petrol ürünleri arzı 2016’dada 1,37 milyon tondan 2017’de 2,77 milyon tona çıktı. Enerji alımına karşılık hafif sanayi, tarım ve turizm alanlarında Türk işletmeciler için Rusya büyük bir pazar sunuyor. Tabii ki miktarı on milyar dolarları bulan karşılıklı doğrudan yatırımları da unutmamalı.

İlk imza 10 Ekim 2016'da atıldı

Türkiye-Rusya ilişkileri denince ilk akla gelen konu doğalgaz. Bu alanda bir dönüm noktasına tanıklık etmekteyiz. Türkiye ve Rusya 10 Ekim 2016 tarihinde TürkAkım’ın hayata geçirilmesi için hükümetlerarası anlaşma imzaladı. Anlaşma, her biri yıllık 15.75 milyar metreküp kapasiteli iki paralel hattın yapımını öngörüyor. İki ülke arasında önemli konulardan biri olan TürkAkım, tarafların artık ortaklığa hazır olduğunun somut bir göstergesi. Boru hattı jeopolitiği son yıllarda uluslararası ilişkilerde sıcak gündem maddelerinden biri haline geldi.

Enerji güvenliği Türkiye ve AB gibi ene rji ithalatçıları için arz çeşitlendirmesinde düğümlense de, aynı mesele enerji ihracatçıları tarafında talep veya güzergah çeşitlendirmesi olarak algılanıyor. TürkAkım da Moskova’nın Ukrayna kaynaklı enerji transit risklerini asgariye indirmek için güzergah çeşitlendirme projelerinden biri.

Rusya Devlet Başkanı Putin’in 2014 yılının Aralık ayında Ankara’ya yaptığı ziyarete Güney Akım’ın yerine TürkAkım projesini ilan etmesi damga vurmuştu. Projenin Rusya’dan hem Türkiye hem Avrupa piyasalarına doğalgaz aktarması öngörülüyor. Hattın deniz kesimi Gazprom’a ait. Hatlardan biri

Türkiye iç piyasasına yönelik olarak inşa edilecek. Kıyıköy beldesindeki alım terminaline bağlanacak hat için gerekli yatırımı ise BOTAŞ yapacak. Türk şirketlerin halen Batı Hattı üzerinden sözleşmeye bağladığı 14 milyar metreküp doğalgazın 2020 yılına dek bu yeni altyapıya kaydırılması bekleniyor.

Yine önemli miktarda doğalgazın ikinci hatla Avrupa ülkelerine yönelmesi planlanıyor. İkinci hattın gerçekleşmesi durumunda Türkiye’nin ilk defa Rus gazında nihai kullanıcıdan ara kullanıcı konumuna yükselecek olması bu projeyi özgün bir konuma oturtuyor.

AB-Rusya enerji ilişkilerinde AB mevzuatının Gazprom’un geliştirdiği yeni altyapı projelerine uygulanması gibi ciddi kısıtlar var. Rusya Kuzey Akım 2’nin inşası için Avrupa Komisyonu ile görüşüyor, ancak ABD’nin son Rusya karşıtı yaptırımları durumu daha karmaşık hale getiriyor.

Doğalgaz Direktifi gibi Brüksel’in son dönemde attığı adımlar Rusya tarafından kendisine karşı tek taraflı önlemler olarak algılanıyor. Moskova, bu girişimlerin ardında ticari rekabette piyasa dışı yöntemler kullanma çabası görüyor. Moskova’nın buna karşı bir hamle geliştirmesi bekleniyor.

AB’nin kendi iç piyasasını düzenleyen enerji mevzuatı henüz ithalat boru hatları için geçerli değil. Yapılacak değişiklikler AB dışı doğalgaz altyapısına sahip tarafların faaliyetlerini tam olarak ayrıştırmasını ve üçüncü taraflara erişim sağlamasını gerektirebilecek.

TürkAkım’ı neler bekliyor?

TürkAkım’ın ilk hattının 2020’ye dek tamamlanması güç değilse de, Avrupa piyasaları için tasarlanan ikinci hat için mesele biraz daha karışık. Rusya mevcut hukuki engellerden kurtulmak için Avrupa Komisyonu’yla anlaşmanın bir yolunu bulmak zorunda. Dolayısıyla, AB-Rusya-Türkiye enerji üçgeninde çok boyutlu oyun devam ederken, TürkAkım’ın akıbeti de taraflar arasındaki pazarlığa bağlı olacak.

Gazprom’un önündeki ilk seçenek, TürkAkım’ın ikinci hattına yoğunlaşmadan önce Kuzey Akım 2 doğalgaz boru hattı için AB’den bazı tavizler almak. Kuzey Akım 2 artı TürkAkım’ın ilk hattı Ukrayna Doğalgaz Transit Sistemi’ni ikame etmek için yetiyor. Bu çerçevede eğer yalnızca ilk hat inşa edilirse TürkAkım sadece Türkiye iç piyasasını beslemek için Türkiye ile Rusya arasında bir boru hattı projesi olarak kalacak.

Gazprom’un ikinci seçeneği, her iki hattın da yapımına odaklanmak. Avrupa Komisyonu ile ikinci hattın yapımı için uzlaşmayı başarırsa Türkiye, aynı TANAP projesiyle Azerbaycan doğalgazı için olduğu gibi, TürkAkım’ın ikinci hattının gerçekleştirilmesiyle Rusya doğalgazı için de enerji koridoru haline gelecek.

Üçüncü bir seçenek ise, Gazprom’la Avrupa Komisyonu’nun AB doğalgaz piyasasına arz konusunda uzlaşıya varamaması ihtimaliyle ilintili. Gazprom Kuzey Akım 2 projesini gerçekleştirme iznini alamayabilir. Bu durumda, Türkiye’de Türk-Rus ortaklığıyla yeni bir doğalgaz ticaret şirketinin kurulması bir alternatif olabilir.

Dünya